[Skorpion]

PZL (Państwowe Zakłady Lotnicze) były największym polskim producentem samolotów w okresie międzywojennym i marką ich samolotów. Mając siedzibę w Warszawie w latach 1928-1939, PZL wprowadziło na rynek wiele cenionych samolotów, w tym myśliwiec PZL P.11, lekki bombowiec PZL.23 Karaś i średni bombowiec PZL.37 Łoś.

W okresie powojennym fabryki lotnicze w Polsce początkowo działały pod nazwą WSK (Zakłady Produkcji Sprzętu Transportowego), ale pod koniec lat 50. powróciły do akronimu PZL. Był on używany jako wspólna marka samolotów, a później jako część nazw kilku polskich państwowych producentów samolotów nawiązujących do tradycji PZL i należących do Zjednoczenia Przemysłu Lotniczego i Silnikowego PZL - PZL Aircraft and Engine Industry Union. Wśród bardziej znanych produktów z tego okresu jest samolot szkoleniowy PZL TS-11 Iskra i samolot użytkowy PZL-104 Wilga STOL.

Po upadku komunizmu w Polsce w 1989 roku producenci ci stali się odrębnymi firmami, nadal dzielącymi nazwę PZL. W przypadku PZL Mielec skrót ten rozwinięto później do Polskich Zakładów Lotniczych. Z czasem oddzielne obecnie oddziały zostały wykupione przez zagraniczne koncerny, ale wiele z nich nadal używa marki PZL.

Historia

Polskie Zbrojenie Wojskowe (1928–1939)

Państwowe Zakłady Lotnicze zostały założone w Warszawie w 1928 roku jako przedsiębiorstwo państwowe i opierały się na wcześniejszych Centralnych Warsztatach Lotniczych. Pierwszą wyprodukowaną wersją był licencjonowany francuski myśliwiec Wibault 70, ale od tego czasu firma produkowała wyłącznie własne projekty. W następnej dekadzie utalentowany konstruktor Zygmunt Puławski zaprojektował serię górnopłatów, całkowicie metalowych, nowoczesnych myśliwców: PZL P.1, P.6, P.7 i P.11. Te dwa ostatnie typy były używane jako podstawowe myśliwce w Polskich Siłach Powietrznych od 1933 roku. Ostatnia wersja, PZL P.24, opracowana po śmierci Puławskiego w katastrofie lotniczej, została wyeksportowana do czterech krajów. PZL produkował również masowo lekki bombowiec PZL.23 Karaś i nowoczesny średni bombowiec PZL.37 Łoś, a także budował niewielką liczbę samolotów sportowych (PZL.5, PZL.19, PZL.26) i samolotów łącznikowych (PZL Ł.2); oraz rozwijał prototypy samolotów pasażerskich. Pod koniec lat 30. firma opracowała również kilka prototypów nowocześniejszych myśliwców i bombowców — oraz samolot pasażerski PZL.44 Wicher. Jednak II wojna światowa uniemożliwiła wprowadzenie tych samolotów do produkcji. PZL był największym polskim przedwojennym producentem samolotów.

W 1934 r. główna fabryka w Warszawie nosiła nazwę PZL WP-1 (Wytwórnia Płatowców 1) na warszawskim Okęciu. Nowy oddział PZL WP-2 został zbudowany w Mielcu w latach 1938-1939, ale produkcja dopiero się tam rozpoczęła, gdy wybuchła II wojna światowa. Oddział fabryki silników, PZL WS-1 w Warszawie-Okęciu (Wytwórnia Silników 1), produkował głównie licencjonowane wersje brytyjskich silników Bristol, takich jak Bristol Pegasus i Bristol Mercury. Fabryka WS-1 była dawnymi Polskimi Zakładami Skody, polskim oddziałem Skoda Works, i została znacjonalizowana i przemianowana w 1936 roku. W latach 1937-1939 nowy oddział silników, PZL WS-2, został zbudowany w Rzeszowie.

Sytuacja powojenna.

Podczas II wojny światowej i pięcioletniej okupacji niemieckiej cały polski przemysł lotniczy został przejęty przez niemieckie firmy i w rezultacie niemal całkowicie zniszczony. Pod koniec wojny wszystkie fabryki zostały zrujnowane lub pozbawione oprzyrządowania. Pomimo tego od 1944 r. podejmowano wysiłki w celu zaprojektowania nowych samolotów, w prymitywnych warunkach (przede wszystkim w LWD). Początkowo nie było dostępnych ani silników, ani odpowiednich obiektów produkcyjnych. Powojenny komunistyczny rząd Polski chciał zerwać wszelkie związki z przedwojenną Polską[potrzebne źródło]: od końca lat 40. nazwa PZL przestała być używana, a nowe fabryki lotnicze nazywano WSK (Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego). Pod wpływem Związku Radzieckiego, w gospodarce centralnie planowanej, wszystkie rodzime projekty zostały porzucone na rzecz produkcji samolotów na licencji radzieckiej. Przez dekadę nie produkowano żadnych własnych projektów, a dopiero pod koniec lat 50., po okresie stalinowskim (1956), marka PZL powróciła do projektowania nowych samolotów.

W kolejnych latach utworzono ZPLiS PZL - Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego i Silnikowego PZL - Związek Przemysłu Lotniczego i Silnikowego PZL, który zrzeszał wszystkie państwowe zakłady przemysłu lotniczego, ale cieszył się pewną autonomią ekonomiczną dopiero od 1973 roku. Składał się z 19 zakładów, instytutu badawczego i Centrali Handlu Zagranicznego Pezetel - CHZ Pezetel, która reprezentowała cały polski przemysł lotniczy za granicą (Pezetel to wymowa skrótu PZL w języku polskim). W związku z tym w latach 70. niektóre fabryki WSK również wprowadziły skrót PZL do swoich nazw. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989 roku wszyscy producenci stali się odrębnymi firmami, początkowo państwowymi, nadal noszącymi nazwę PZL.

Lokalizacje

PZL "Warszawa - Okęcie"

Główna fabryka PZL WP-1 w Warszawie została zniszczona podczas II wojny światowej, głównie podczas niemieckiej ewakuacji w 1944 roku. W 1946 roku powstało tam biuro konstrukcyjne CSS (Centralne Studium Samolotów). Wraz z odbudową fabryki, w 1950 roku przemianowano ją na WSK Nr.4, a w 1956 roku na WSK- Okęcie.

Najpierw produkowała licencjonowane wersje radzieckich typów i samolotów opracowanych przez inne polskie firmy. Od 1958 roku zaczęła produkować własne projekty pod marką PZL, zaczynając od PZL-101 Gawron. Fabryka rozwijała głównie lekkie samoloty sportowe, szkoleniowe i użytkowe. Próba wyprodukowania samolotu pasażerskiego PZL MD-12 nie powiodła się. Najbardziej znane projekty to samolot użytkowy PZL-104 Wilga, który wyprodukowano w większej liczbie niż jakikolwiek inny samolot polskiej konstrukcji; oraz samolot rolniczy PZL-106 Kruk. W latach 70. fabryka przyjęła nazwę WSK „PZL Warszawa-Okęcie”, którą po upadku systemu komunistycznego w 1989 r. zmieniono na PZL Warszawa-Okęcie. W 2001 r. fabryka została kupiona przez hiszpańską firmę EADS CASA (obecnie część Airbus Defence and Space) i od tego czasu znana jest jako EADS PZL Warszawa-Okęcie SA.

WSK "PZL- Mielec" / PZL Mielec

Fabryka PZL WP2 w Mielcu stała się częścią Heinkel podczas niemieckiej okupacji Polski i produkowała części do niemieckich samolotów. Po wojnie fabryka nosiła nazwę najpierw PZL No.1, następnie od 1949 WSK-Mielec, a później WSK "PZL-Mielec". Stała się największym powojennym polskim producentem samolotów. Produkowała głównie licencjonowane typy radzieckie, takie jak dwupłatowiec transportowy Antonow An-2 i wczesne myśliwce odrzutowe: Mikojan-Gurewicz MiG-15 (jako Lim-1 i Lim-2) i Mikojan-Gurewicz MiG-17 (jako Lim-5 i Lim-6). Produkowała również zaprojektowany w Polsce samolot szkoleniowy tłokowy TS-8 Bies i samolot szkoleniowy odrzutowy TS-11 Iskra, a także PZL M-15 Belphegor, jedyny na świecie odrzutowy samolot rolniczy. Duża liczba samolotów została wyeksportowana za granicę, głównie do ZSRR Od lat 70. produkowano głównie własne wersje licencjonowanych samolotów cywilnych, z których najbardziej znane to samolot rolniczy PZL M-18 Dromader, który był eksportowany do wielu krajów, oraz lekki samolot transportowy PZL M-28 Skytruck/Bryza. W 1998 roku państwowa fabryka WSK PZL- Mielec zbankrutowała i została przekształcona w państwowe Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. (PZL Mielec).

16 marca 2007 roku PZL Mielec został zakupiony przez Sikorsky Aircraft Corporation, jednostkę United Technologies Corporation (UTX). Nadal produkuje samoloty M-18 i M-28.

WSK "PZL- Świdnik"

W 1951 roku w Świdniku zbudowano trzecią krajową fabrykę lotnictwa i kosmonautyki, WSK- Świdnik[8], która w 1957 roku została przemianowana na WSK „PZL- Świdnik”. Od 1956 roku stała się jednym z największych światowych producentów śmigłowców, produkując śmigłowce na radzieckich licencjach, począwszy od SM-1 (Mil Mi-1). Świdnik był głównym producentem Mi-1 i wyłącznym producentem Mil Mi-2, który był szeroko stosowany na całym świecie. Od końca lat 80. Świdnik produkuje średni śmigłowiec polskiej konstrukcji PZL W-3 Sokół. Produkuje również lekki śmigłowiec PZL SW-4 Puszczyk. Po 1991 roku państwowa fabryka stała się spółką państwową (WSK „PZL- Świdnik” SA). Produkowała również szybowce SZD-30 Pirat, PW-5 i PW-6 oraz szeroko współpracuje z producentami z innych krajów, np. przy produkcji kadłubów Agusta A109.
Na początku 2010 roku fabryka została przejęta przez Agusta Westland.


PZL- Bielsko / Allstar PZL Szybowiec

Producent szybowców SZD (Szybowcowy Zakład Doświadczalny) powstał w Bielsku-Białej w 1948 roku. Firma rozrastała się i posiadała zakłady produkcyjne w kolejnych lokalizacjach, w trakcie tego procesu była kilkakrotnie zmieniana, aż w latach 90. przyjęła nazwę PZL-Bielsko. Była to jedna z największych fabryk szybowców i eksportowała swoje szybowce na cały świat.

W 2002 roku Allstar PZL Glider Sp. z o.o. nabyła zakład produkcyjny w Bielsku-Białej oraz Certyfikaty Typu następujących szybowców SZD: SZD-59-1 Acro - jednomiejscowy do akrobacji i przelotów, SZD-54-2 Perkoz - dwumiejscowy szybowiec szkoleniowy do akrobacji i przelotów, SZD-55-1 Nexus - jednomiejscowy szybowiec klasy standard, SZD-51-1 Junior - jednomiejscowy szybowiec szkoleniowy klasy klub, SZD-50 Puchacz - dwumiejscowy szybowiec szkoleniowy oraz SZD-48-3 Jantar Standard 3 - jednomiejscowy szybowiec klasy standard.

Firma produkuje i rozwija pierwsze cztery modele szybowców SZD. Allstar PZL Glider zajmuje się również produkcją i dystrybucją części zamiennych do wszystkich sześciu wymienionych typów. Z okazji pokazu lotniczego „Aero” 2019 w Friedrichshafen Allstar PZL Glider zaprezentował dowód koncepcji nowego elektrycznego układu napędowego dla SZD-55 Nexus. Elektryczny układ podtrzymujący, opracowany przez firmę i nazwany „Allstar-e-motion”, jest obecnie w trakcie zaawansowanego procesu certyfikacji. System będzie również dostępny jako zestaw montażowy do modernizacji istniejących SZD-55.

WSK- Rzeszów

Oddział silników WS-2 PZL został zbudowany w Rzeszowie w latach 1937-1939. Po wojnie nosił nazwę PZL (Państwowe Zakłady Lotnicze) do 1951 roku, kiedy to przemianowano go na WSK- Rzeszów. Od 1949 roku produkował radzieckie silniki licencyjne M-11, później m.in. ASh-62IR, silniki turbowałowe GTD-350 i polskie silniki odrzutowe SO-1. W 2002 roku zakład został kupiony przez United Technologies i zmienił nazwę na Pratt & Whitney Rzeszów w 2015 roku.

WSK "PZL- Kalisz"

W 1952 roku powstała firma produkująca silniki WSK- Kalisz. Produkowała głównie silniki na licencji radzieckiej, najpierw tłokowe (Szwiecow ASh-82 i Iwczenko AI-14), a następnie odrzutowe (Klimow WK-1). Produkowała również polskie silniki tłokowe, takie jak WN-3 i inny sprzęt. W październiku 1996 roku przemianowano ją na WSK „PZL- Kalisz” i stała się korporacją (SA).

WSK "PZL Warszawa II"

WSK Warszawa II powstało w 1952 roku w Warszawie jako producent części samolotów i sprzętu wojskowego. W 1995 roku przekształcono je z państwowej fabryki w korporację WSK „PZL Warszawa II” SA.

[Janusszr]

Ojciec mój przed wojną pracował w tej fabryce samolotów.